पर्यायवाची शब्द
ऐसे शब्द जिनके अर्थ समान हों, पर्यायवाची (अंग्रेज़ी: :Synonyms) शब्द कहलाते हैं। जैसे- सूर्य के पर्यायवाची शब्द : दिनकर, दिवाकर, भानु, भास्कर, आक, आदित्य, दिनेश, मित्र, मार्तण्ड, मन्दार, पतंग, विहंगम, रवि, प्रभाकर, अरुण, अंशुमाली और सूरज भगत।

| प्रतियोगी परीक्षाओं में पूछे गए पर्यायवाची शब्द | |
| शब्द | पर्यायवाची शब्द |
| आग | अग्नि, पावक, अनल, कृशानु, दहन, धूमकेतु, वह्नि, वायुसखा, जातवेद, हुताशन, वैश्वानर, वहि, शिखी, ज्वाला, अरुण, धनञ्जय, ज्वलन, रोहिताश्व । |
| वायु | अनिल, समीर, पवन, समीरण, प्रभंजन, बयार, हवा, प्रकम्पन, मारुति, वात, पवमान, मृगवाहन, नभप्राण, मारुत I |
| दिन | दिवस, दिवा, अहन, वासर, वार। |
| रात्रि | रजनी, विभावरी, निशि, निशा, तमिस्रा, रैन, निशीथ, यामिनी, शर्वरी, त्रियामा, रात, राका, तमी, छपा, क्षणदा । |
| अंधकार | तम, तिमिर, तमस, अँधेरा, अँधियारा, ध्वांत, तमस्र, तमिस्र । |
| सरस्वती | भारती, वीणापाणि, महाश्वेता, इला, वागीश, ब्राह्मी, गिरा, निधात्री, वागेश्वरी, शारदा । |
| मृगेन्द्र | केहरि, शार्दूल, सिंह, नखायुध, नाहर, केसरी, हरि, वनराज, मृगराज, शेर, पुण्डरीक, व्याघ्र, पंचानन, केशी । |
| किरण | मरीचि, दीप्ति, मयूख, रश्मि, कर, अंशु । |
| सरिता | निम्ना, तटिनी, तरंगिणी, निम्नगा, अपगा । |
| कमल | इन्दीवर, जलज, पंकज, नलिन, सरोज, राजीव, अम्बुज, सरसिज, शतदल, कंज, तामरस, कुशेशय, कुवलय, कोकनद, उत्पल, अब्ज, अरविन्द, पद्म, पारिजात, शतदल, शतपत्र, सरसीरुह, वारिज, नीरज, सारंग, पुण्डरीक । |
| अधर्म | पाप, अनाचार, अपकर्म, अनीति, अन्याय । |
| दर्पण | शीशा, आदर्श, प्रतिमान, आईना, प्रतिबिम्बक। |
| आकाश | नभ, अभ्र, दिव, व्योम, शून्य, अनन्त, फलक, खगोल, द्यु, अन्तरिक्ष, गगन, पुष्कर, तारापथ, अंबर, आसमान, नाक, द्यौ । |
| मेघ | वारिद, अर्बुद, बलाहक, घन, बादल, जलधर, अंबुद, नीरद, पयोद, पयोधर, परजन्य, वारिधर, पयोधि, जीमूत I |
| जीव | प्राणी, प्राण, चैतन्य, जान, जीवन । |
| दिनांक | तारीख, तिथि, मिति । |
| सूर्य | दिनकर, दिवाकर, भानु, भास्कर, रवि, आदित्य, दिनेश, मार्तण्ड, सविता, तरणि, दिनमणि, पतंग, प्रभाकर, हरि, अर्क, पूषा, सहस्रांशु, अशुंमाली । |
| चन्द्रमा | शशांक, चंद्र, शशि, निशाकर, कलानाथ, सोम, विधु, द्विराज, राकापति, तारकेश्वर, चाँद, इन्दु, निशानाथ, एकापति, हिमांशु, निशिपति, मृगलांछन, हिमकर, क्षपाकर, द्विजराज, सारंग, कलानिधि, राकेश, मृगांक, सुधांशु, अमृतनिधान, मयंक, विधु, माहताब, रजनीपति । |
| चाँदनी | चन्द्रातप, कौमुदी, ज्योत्स्ना, चन्द्रिका, चन्द्रकला, चन्द्रमरीचि, अमृततरंगिणी, चाँदनी । |
| हिरन | मृग, कुरंग, सारंग, कृष्णसार, चमरी, हरिण, रक्ततुण्ड, कीर । |
| बंदर | मर्कट, हरि, वानर, कीश, कपि, शाखामृग । |
| वृक्ष | तरु, पादप, पेड़, अगम, विटप, द्रुम, रूख, गाछ, शाखि, दरख्त, सरोरुह । |
| तलवार | चन्द्रहास, कृपाण, असि, करवाल, खड्ग I |
| आशय | सारांश, अर्थ, अभिप्राय, तात्पर्य, मतलब I |
| फल | परिणाम, नतीजा, अंजाम। |
| सुन्दर | चारु, ललित, रम्य, रमणीक, मनोहर, सुहावना, रुचिर । |
| पृथ्वी | अवनी, अचला, मही, धरा, इला, मेदिनी, भू , धरती, धरणी, वसुधा, वसुंधरा, उर्वी, भूमि, क्षिति। |
| पर्वत | नग, अद्रि, गिरि, अचल, शैल, तुंग, पहाड़, महीधर, भूधर, गिरजा । |
| हिमालय | हिमपति, नगराज, शैलेन्द्र, नगपति, हिमाद्रि, गिरिराज, हेमगिरि । |
| जल | अंबु, अंभ, रस, तोय, नीर, पानी, उदक, सलिल, वारि, जीवन, पय, अमृत, आप, आब, मेघपुष्प । |
| वर्षा | वर्षण, बारिश, बरसात, वृष्टि । |
| तालाब | सर, तड़ाग, पद्माकर, जलाशय, पोखर, कासार, पुष्कर, सरोवर, सरसी । |
| नदी | तरंगिणी, सरिता, वाहिनी, तटिनी, स्रोतस्विनी, शैवालिनी, अपगा, शैलजा, निम्नगा, सिंधुगामिनी, निर्झरणी, तरंगवती I |
| लहर | तरंग, वीचि, हिलोर, उर्मि । |
| किनारा | तीर, तट, बेलातट, पुलिन, छोर, सिरा । |
| यमुना | कृष्णा, सूर्यसुता, अर्कजा, सूर्यतनया, कालिन्दी, रवितनया, कालगंगा, सूर्यजा, रविसुता, भानुजा, तरणि-तनूजा, जमुना । |
| गंगा | मंदाकिनी, भागीरथी, देवनदी, सुरधुनी, जाह्नवी, देवपगा, सुरसरि, त्रिपथगा, विष्णुपदी, ध्रुवनन्दा । |
| गृह | निकतेन, भवन, सदन, आगार, आयतन, आवास, निलय, धाम, गेह, घर, आलय । |
| जीभ | जिह्वा, रसना, रसज्ञा, रसिका, चंचला । |
| सर्प | साँप, उरग, सरीसृप, पवनाश, नाग, भुजंग, पन्नग, अहि, विषधर, व्याल, फणी । |
| नैसर्गिक | प्राकृतिक, स्वाभाविक, वास्तविक । |
| हाथ | हस्त, पाणि, कर, बाहु, भुजा । |
| आँख | लोचन, अक्षि, चक्षु, विलोचन, नयन, नेत्र, अक्ष, चश्म, नजर, दृग, चख, प्रेक्षण, ईक्षण, अम्बक। |
| जनार्दन | विश्वम्भर, नारायण, अच्युत, चक्रपाणि, मुकुन्द, गरुड़ध्वज, लक्ष्मीपति, जलशायी, चतुर्भुज । |
| समुद्र | पयोधि, जलधि, वारिधि, उदधि, सिन्धु, पयोनिधि, नीरनिधि, अब्धि, जलधाम, वारीश, अर्णव, रत्नाकर, पारावार, सागर, नदीश, सरित्पति । |
| मछली | मत्स्य, मीन, सफरी, झष, जलजीवन, जलतोरि, अण्डभव, शफरी । |
| नरक | यमपुर, यमलोक, यमालय, शैरव, दुर्गति । |
| मोक्ष | कैवल्य, परमपद, निर्वाण, मुक्ति, परमधाम, अमृतत्व। |
| दैत्य | राक्षस, दानव, निशाचर, असुर, निशिचर । |
| देवता | देव, अमर, सुर, निर्जर, त्रिदश, अमर्त्य, अजर, विवुध, भगवान । |
| अमृत | अमी, सोम, अमिय, सुधा, पीयूष, सुरभोग, जीवनोदक । |
| अधर्म | पाप, अनाचार, जुल्म, अपकर्म, अन्याय । |
| ईश्वर | अज, जगदीश, ईश, दीनानाथ । |
| शिव | महेश, महादेव, रुद्र, शम्भू, उमापति, शंकर, आशुतोष, मदनारि, चन्द्रमौलि, त्रिपुरारि, चंद्रशेखर, चंद्रमौलि, भूतेश, गिरीश, हर, त्रिलोचन । |
| पार्वती | गौरी, जगदम्बा, भवानी। |
| गणेश | गजानन, विनायक, गणपति, हेरम्ब, वक्रतुंड, एकदन्त, लम्बोदर, महाकाय, गजवदन, मोददाता, भवानी- नंदन, द्वैमातुर, गणाधि, मूषकवाहन, गिरजानंदन, द्विवियातृज, गौरीसुत, मोदकप्रिय । |
| ब्रह्मा | प्रजापति, कमलासन, कमलपति, चतुरानन, चतुर्मुख, स्वयंभू, हिरण्यगर्भ, लोकेश, अज, विरंचि, विधि, सदानन्द, गिरापति, नाभिजन्मा, पितामह, विधाता । |
| सरस्वती | वीणापाणि, वाक्, वाणी, भारती, शारदा । |
| विष्णु | केशव, चक्रपाणि, नारायण, गोविन्द । |
| लक्ष्मी | सिंधुजा, पद्मा, इंदिरा, हरिप्रिया, रमा, भार्गवी । |
| इन्द्र | सक्र, पुरन्दर, मधवा, देवराज, शचिपति, सहस्राक्ष, सुरपति, शतऋतु, विडौजा, देवेन्द्र, वासव, सुरेश, जिष्णु, अमरपति, बज्रधर, कौशिक, बिबुधेश, वृत्रहा । |
| कामदेव | मदन, मन्मथ, मनोज, कन्दर्प, कुसुमशर, अनंग, मार, स्मर, पुष्पधन्वा, मनसिज, रतिपति, मीनकेतु, काम, पंचशर । |
| कृष्ण | नंदनंदन, कन्हैया, बनवारी, मोहन, वंशीधर, माधव, मुकुंद, दामोदर, ब्रजवल्लभ, गोपीनाथ, हृषीकेश, कंसारि, मधुसूदन, द्वारिकाधीश, गिरिधर, मुरलीधर, श्याम, नंदलाल, यदुनंदन, गोपीनाथ, बनमाली, क्षीरसायी । |
| कृष्णा | द्रौपदी, द्रुपदसुता, याज्ञसेनी, पांचाली, सैरन्ध्री । |
| पार्थ | गुडाकेश, धनञ्जय, गाण्डीवधारी, श्वेतवाहन, सव्यसाची, अर्जुन । |
| प्रशंसा | सराहना, बड़ाई, श्लाघा, गुणगान। |
| बगीचा | आराम, वाटिका, उपवन, उद्यान, बाग, फुलवारी, निकुंज । |
| पक्षी | खग, विगह, नभचर, पखेरू, अण्डज, शकुंत, पतंग, विहंग, चिड़िया, द्विज, परिन्द । |
| हंस | मराल, चक्रांश, कलहंस, सूर्य, आत्मा, मानसौक। |
| घोड़ा | तुरंग, बाजि, घोटक, रविसुत, हय, सैंधव, अश्व । |
| हाथी | गत, कुम्भ, वारण, द्विप, करी, हस्ती, गज, सिंधुर, मतंग, कुंजर, नाग, दंती, द्विरद, ऐरावत, वितुंड, गयंत । |
| बैल | वृषभ, बलीवर्द, गो। |
| शशक | खरगोश । |
| मोर | मयूर, केकी, सारंग, नीलकंठ, कलाजी, शिव-सुत-वाहन, शिखी, ध्वजी, कलापी, शिखण्डी, केली । |
| कोयल | काक, पिक, बसंतदूत, पाली, वनप्रिय, श्यामा । |
| मार | केतन, अनंग, मन्मथ, मनसिज, मनोभव, मयन । |
| षट्पद (भौंरा) | भँवरा, मधुकर, अलि, भृंग, मधुराज, मधुभक्षा, मधूप, मधुव्रत, शिलीमुख, भ्रमर, द्विरेप, मिलिन्द, चंचरिक । (भौंरा) |
| दास | अनुचर, भृत्य, सेवक, नौकर, परिचारक, किंकर । |
| पर्यायवाची | समानार्थी। |
| बिजली | दामिनी, चंचला, तड़ित, चपला, विद्युत, सौदामिनी, क्षणप्रभा, बीजुरी, घनवल्ली, घनदाम । |
| प्राची | पूर्व । |
| क्रोध | अमर्ष, रोष, कोप, आक्रोश, तैश, गुस्सा । |
| युद्ध | रण, जंग, समर, संग्राम, लड़ाई। |
| जंगल | कान्तार, अरण्य, कानन, विपिन, वन, अटवी, आराम । |
| स्वर्ण | सोना, कनक, कंचन, हेय, हिरण्य, हाटक, हेम, जातरूप, पुष्कल I |
| सौन्दर्य | शोभा, सुषमा, सुन्दरता। |
| शिष्ट | शालीन, भद्र, सौम्य, संभ्रान्त |
| पुत्र | आत्मज, सुत, वत्स, तनय, नंदन, तनुज । |
| पुत्री | दुहिता, आत्मजा, बेटी, सुता, तनया, नंदिनी । |
| बहिन | भगिनी, बहन, सहोदरा, दीदी, जीजी, सहगर्भिणी I |
| स्त्री | वामा, भामा, अबला, महिला, नारी, ललना, वनिता, रमणी, औरत । |
| शिक्षक | अध्यापक, आचार्य, गुरु, प्रवक्ता, व्याख्याता । |
| मित्र | सहचर, संगी, साथी, दोस्त, सपक्ष, वयस्क, मीत। |
| कपड़ा | अम्बर, वस्त्र, परिधान, पट, वसन, चीर । |
| अतिथि | अभ्यागत, आगन्तुक पाहुन, मेहमान । |
| ध्वज | झंडा, पताका, निशान, केतु, केतन, ध्वजा, वैजयंती। |
| राजा | नरेश, नरेन्द्र, भूपाल, नरपति, भूप, महीप, नृप, भूमिपति, नृपति । |
| नगर | पुर, शहर, नगरी, किला । |
| बुद्धि | प्रज्ञा, समझ, अक्ल, जेहन, मेधा, मति। |
| मार्ग | सड़क, पंथ, राह, डगर, पथ, रास्ता । |
| इच्छा | वांछा, आकांक्षा, लालसा, चाह, मनोरथ, अभिलाषा, लिप्सा, ईहा, स्पृहा, मनोरथ, तमन्ना, अरमान, मुराद । |
| चतुर | सयाना, नागर, चालाक, गुणी, प्रवीण, कुशल, दक्ष, पटु । |
| ब्राह्मण | द्विज, विप्र, महीसुर, भूदेव, भूसुर, अग्रजन्मा, महीदेव । |
| संसार | लोक, जगत, संसृति, दुनिया, विश्व, सृष्टि, जग, जहान । |
| नियति | प्रारब्ध, भाग्य, होनी, भावी, दैव्य। |
| बहुत | प्रचुर, अति, पर्याप्त, अमित, अत्यंत, प्रभूत। |
| दूध | पय, क्षीर, दुग्ध, गोरस । |
| अभिजात | कुलीन, संभ्रान्त, योग्य, श्रेष्ठ, विशिष्ट। |
| अचल | अडिग, अटल, अविचल, स्थिर, दृढ़ । |
| घड़ा | कलश, कुंभ, कुट, घट । |
| किरण | अंशु, मरीच, मयूख, कला, रश्मि, कर, प्रभा, अर्चि, गो । |
| खल | उधम, पामर, नीच, दुष्ट, दुर्जन, कुटिल, धूर्त, शठ । |
| द्रव्य | संपदा, दौलत, विभूति, समृद्धि, धन, संपत्ति, वित्त। |
| आनंद | हर्ष, मजा, सुख, लुफ्त, प्रसन्नता, आह्लाद, उल्लास, मोद, प्रमोद, खुशी। |
| चोर | मोषक, कुम्भिल, खनक, तस्कर, दस्यु I |
| किसान | कृषक, हलधर, खेतिहर, जोतकार, काश्तकार । |
| रचना | कृति, सृजन, सृष्टि । |
| कारागार | जेल, कारावास, बन्दीगृह । |
| अभिप्राण | मतलब, आशय, अर्थ, तात्पर्य। |
| तरुणी | प्रमदा, मनोजा, यौवनवती । |
| पण्डित | मनीषी, विद्वान, प्रज्ञ, सुधी, युद्ध, धीर। |
| बसंत | ऋतुराज, कुसुमाकर, पिकमित्र, माधव । |
| परिवर्तन | हेर-फेर, फेर-बदल, अदल-बदल । |
| पुष्प | फूल, सुमन, कुसुम, प्रसून । |
| कल्पवृक्ष | देववृक्ष, सुरतरु, पारिजात, कल्पद्रुम, मंदार । |
| आम | आम्र, रसाल, सहकार, अमृतफल, मधुदूत, चूत, अतिसौरभ । |
| ईख | रसडंड, पैड़ी, ऊख, गन्ना, रसद, रसाल । |
| आभूषण | भूषण, मंडन, गहना, जेवर। |
| दूध | क्षीर, दुग्ध, अमृत, पय। |